Róża (Rosa L.) – rodzaj kwietnych krzewów należących do rodziny różowatych (Rosaceae). Znanych jest 150–200 gatunków róż oraz tysiące odmian. Naturalnie występują na półkuli północnej. Na ziemi pojawiły się, według dociekań paleontologów, około 40 milionów lat temu. Przypuszczalnie ich kolebką jest wschodnia Azja, szczególnie obszar Chin, gdzie zróżnicowanie gatunkowe jest największe. Róże spotykane są w całej Europie, z wyjątkiem jej północnych krańców; w Ameryce Północnej także niemal na całym kontynencie. Występują w północno-zachodniej części Afryki, jak również we wschodniej, głównie w Etiopii i Kenii. Uprawiano je najprawdopodobniej od połowy I wieku p.n.e. w Chinach, na Bliskim Wschodzie, potem w Grecji, Rzymie, w Europie, a wreszcie na wszystkich kontynentach.

Róża była otoczona kultem w Grecji, następnie w Rzymie. Sławili ją Anakreont, Herodot, Safona, Homer czy Wergiliusz. W mitologii greckiej najczęściej jest dziełem nimfy Chloris, bogini kwiatów. Wyspa Rodos (gr. Róża) została nazwana tak z racji ogromnej produkcji róż. Na ścianach egipskich grobowców można znaleźć uwiecznione kwiaty, które w Egipcie były poświęcone Izydzie, a korona z róż zwanych „świętymi różami abisyńskimi” stanowiła część wyposażenia zmarłych. W Świątyni Salomona ściany obmywano wodą różaną.

W Rzymie różę nazywano „nieodzowną towarzyszką posiłku” i podczas uczt, wraz z innymi kwiatami, wplatano w wieńce zdobiące biesiadników. Róża przez wieki obrosła w różnorakie znaczenia symboliczne i alegoryczne. W Rzymie była symbolem dyskrecji, symbolizowała też cnotę, niezniszczalność, tajemnicę. Obchodzono święto ku czci duchów zmarłych, Rosaria, kiedy to ozdabiano groby różami. W symbolice chrześcijańskiej biała róża oznaczała czystość, a czerwona męczeństwo. Złotą różą papież obdarzał osoby (często królów) zasłużone dla katolicyzmu. Róża Lutra stała się z czasem godłem reformacji oraz wielu kościołów luterańskich.

Czerwona róża, kojarzona z seksualnością, była obecna między innymi w poezji trubadurów. Początkowo bywała emblematem prostytutek, następnie, w okresie odrodzenia, została ozdobą nowożeńców i łoża małżeńskiego. Symbol kwiatu, któremu towarzyszą kolce, stał się znakiem miłości, która wiąże się z pokonywaniem przeciwności.

Róża przez stulecia zachowywała status królowej kwiatów, cenionej przez wielkich tego świata: Aleksandra Wielkiego (który wprowadził ją do Egiptu), królową Marię Antoninę czy cesarzową Józefinę de Beauharnais. Róże były powszechnie stosowane w heraldyce. Na przykład były herbem spokrewnionych rodów angielskich z linii andegaweńskiej, przede wszystkim rywalizujących o koronę w domowej wojnie Dwóch Róż Lancasterów (róża czerwona) i Yorków (biała), a także dynastii Tudorów, której założyciel Henryk, hrabia Richmond, pokonał w 1485 roku w słynnej bitwie pod Bosworth Ryszarda III Yorka, i która ostatecznie zjednoczyła zwaśnione rody (dlatego też róża Tudorów składa się z pięciu płatków czerwonych i pięciu białych). Róża służy jako emblemat polityczny, na przykład francuskich czy włoskich partii socjalistycznych.

Róża była i jest źródłem inspiracji dla artystów wielu dziedzin sztuki, zarówno poetów, pisarzy, jak i malarzy i muzyków. Listę twórców można ciągnąć bardzo długo. William Szekspir poświęcił wiele miejsca różom, choćby w „Henryku IV”, „Wiele hałasu o nic” czy „Romeo i Julii”. William M. Thackeray napisał baśń „Pierścień i róża” („The Rose and the Ring”, 1854). Gabriele D'Annunzio, Giovanni Pascoli, Pier Paolo Pasolini czy Umberto Eco („Imię róży” – „Il nome della rosa”, 1980) tytułowali swe utwory właśnie imieniem róży. Również Antoine de Saint-Exupéry w swojej filozoficznej baśni „Mały Książę” („Le Petit Prince”, 1943) uhonorował kwiat róży, wprowadzając go na karty książki. Wreszcie muzycy rockowi odwoływali się do różanej symboliki, np. hardrockowy zespół z Australii Rose Tattoo, grupa Thin Lizzy (album „Black Rose: A Rock Legend”, 1979) czy zespół MC5, z flagowym utworem „Ramblin' Rose” (1968).

Film kocha róże! Kilka przykładów

Alicja w krainie czarów (1951, reż. Clyde Geromini, Wilfred Jackson, Hamilton Luske). Gdy Alicja (głos Kathryn Beaumont) spotyka Królową, karciani żołnierze malują białe róże na czerwono, co przeradza się w niezwykle chwytliwą piosenkę „Painting the Roses Red”, ilustrowaną fantazyjną animacją. W aktorskiej wersji Tima Burtona (2010) sekwencja ta jest równie efektowna.

„Piękna i bestia” („Beauty and the Beast”, 1991, reż. Kirk Wise, Larry Trousdale). W jednej z najbardziej udanych disnejowskich animacji, róża, którą Bella zażyczyła sobie od ojca, jest symbolem bezwarunkowego uczucia i wierności. Graficzny wizerunek kwiatu z tego filmu stał się oszałamiająco popularny (kwiat pojawia się także i w innych wersjach).

W „American Beauty” (1999) Sama Mendesa czerwone róże wykorzystano jako symbol pożądania i zarazem niewinności. To właśnie w otoczeniu niezliczonych czerwonych róż zwiduje się Lesterowi Burnhamowi (Kevin Spacey), przeżywającemu ostry kryzys wieku średniego, zmysłowa koleżanka córki, Angela Hayes (Mena Suvari).

W dystopii inspirowanej słynną powieścią graficzną, „V jak Vendetta” (2005, reż. James McTeigue), zamaskowany mściciel – anarchista V (Hugo Weaving), walczący z rządzącym Anglią neofaszystowskim reżimem, zostawia róże na martwych ciałach swych wrogów. Było to szydercze odwrócenie przesłodzonej symboliki związanej z Walentynkami.

W filmie Bena Afflecka „The Town” (2010, DVD, TVP: „Miasto złodziei”) Pete Postlethwaite grał bostońskiego gangsterskiego bossa Fergusa „Fergiego” Colma, który oficjalnie działał jako kwiaciarz, o szczególnym zamiłowaniu do róż. Postać ta była wzorowana na autentycznym gangsterze irlandzkiego pochodzenia, Deanie O'Banionie (1892–1924), który odnosił w Chicago sukcesy jako uznany florysta. Wiele scen rozgrywa się w kwiaciarni Fergiego, gdzie sporządza on gustowne bukiety, co kontrastuje ze zdecydowanie bardziej brutalnymi rodzajami jego aktywności.

Przemysł różany

W handlu istnieją trzy podstawowe rodzaje róż:
1. róże cięte z przeznaczeniem florystycznym,
2. tzw. róża ogrodowa do dekoracji parków i ogrodów,
3. róże uprawiane na esencje przeznaczone do produkcji perfum i innych pokrewnych wyrobów.

We Francji główne obszary produkcji róż to: Pays de Loire, a w szczególności Anjou; region Grasse (róże używane w przemyśle perfumeryjnym); region Lyonu – pozyskiwanie nowych odmian, ale także bardziej masowa produkcja (według wielu ekspertów, region ten odgrywał czołową rolę w XIX wieku, a lata jego największej świetności zakończyła I wojna światowa). Na świecie główne obszary produkcji, przeznaczonej przeważnie na eksport, położone są wzdłuż linii równika: Kolumbia, Ekwador, Kenia i Etiopia.

Charakterystyka róży

Aby określić jakość róży, analizuje się następujące kryteria: kształt, kolor, zapach, wygląd liści, odporność na choroby, złą pogodę i inne warunki zewnętrzne, a także walory florystyczne. W konkursach zwraca się również mocno uwagę na kryterium oryginalności. Szacuje się, że istnieje ponad 25 tysięcy odmian, z czego obecnie uprawia się około czterech tysięcy. Jeśli chodzi o róże ogrodowe, to około stu nowych odmian prezentowanych jest corocznie w konkursach międzynarodowych, ale tylko dwudziestka z nich zostaje ostatecznie wprowadzona do obrotu.

Hodowla róż

Hodowla polega na tworzeniu nowych odmian poprzez krzyżowanie dwóch roślin matecznych. Jedna z nich przyjmuje rolę ojca – jest źródłem pyłku, natomiast druga staje się matką i na niej będą się tworzyły nasiona. Niedopuszczalne są manipulacje genetyczne (GMO). Zawód hodowcy nowych odmian róż jest praktykowany przez blisko pięćdziesięciu twórców z całego świata. W przeważającej mierze są to mężczyźni, w tym gronie znajdują się tylko cztery kobiety, wśród których aż trzy to Francuzki. We Francji działa prawie połowa hodowców – innowatorów. Francuski sektor pozyskiwania róż ogrodowych jest szczególnie dynamiczny, należy do najważniejszych w Europie i na świecie, obok niemieckiego, brytyjskiego i belgijskiego. Jest tu dwudziestka aktywnych hodowców i większość z nich wydaje licencje na uprawę stworzonych przez siebie odmian w innych krajach. Francuzi są zdecydowanie liderami w dziedzinie pozyskiwania nowych odmian róż.

Francja, królestwo róż

Róże ogrodowe (zewnętrzne)
• We Francji kupuje się rocznie 4,7 miliona róż do uprawy na wolnym powietrzu.
• 1,6 miliona francuskich gospodarstw domowych kupuje co najmniej jedną różę ogrodową rocznie.
• 84% kupowanych róż jest przeznaczonych do ogrodu.
• 55% róż ogrodowych kupowanych jest w kwietniu i czerwcu.
• Dwie trzecie sprzedawanych róż ogrodowych to produkcja francuska.

Róże wewnętrzne
• 2,8 miliona doniczek sprzedawanych rocznie.
• 72% róż doniczkowych kupowanych jest z przeznaczeniem na prezenty.
• Grudzień to najważniejszy miesiąc dla sprzedaży róż doniczkowych.

Róże cięte
• Rocznie kupowanych jest 29,6 mln bukietów róż.
• 7,3 mln gospodarstw domowych kupuje co najmniej raz w roku bukiet róż.
• 63% zakupionych bukietów róż wręczanych jest w prezencie.
• Francuskie regiony produkcyjne to Var i Ile-de-France.